Cumhuriyet döneminin ilk kız okullarından biri olan İzmir Kız Lisesi bu yıl 100. yılını kutluyor. İzmir Kız Lisesi'nin 100 yıllık eğitim yolculuğunda yaşananlar kısa bir süre sonra kitaplıklarda yer alacak değerli bir kitaba dönüşüyor. 20 Mayıs 2023 Cumartesi günü ise saat 14.00'de okul bahçesinde düzenlenecek geleneksel lokma gününün yüz yıllık okulun eski mezunlarını, okul çalışanlarını, eski öğretmenlerini bir araya getirmesi bekleniyor.

Geçmiş yıllara göre çok daha kalabalık olması beklenen buluşma öncesi, mezunu olmaktan gurur duyduğum okulumu ziyaret ettim. Uzun süredir okula ilişkin sözlü tarih çalışması sürdüren emekli tarih öğretmeni Bahriye Acar ile buluşup sözlü tarih kitabına ilişkin çalışmalarını konuştum. Bu ziyaretimde öğrendim ki, okulda eski öğrencilerin, öğretmen ve çalışanların bilgi, belge, fotoğraf ve obje bağışlarıyla her geçen gün daha da zenginleşen bir anı odası çalışması başlatılmış. "Anı Odası" ile ilgili son gelişmeleri de aktarmak istedim.

Tarih öğretmeninin saygıdeğer çabası

İzmir Kız Lisesi'nde 1999 - 2018 yılları arasında görev yapan tarih öğretmeni Bahriye Acar, 19 yıllık süreçte yaşadıklarından öylesine etkilenmiş ki, bu muhteşem okulun sözlü tarih çalışmasının içinde bulmuş kendisini. 2006 yılında okul aile birliğinin "Okulun sözlü tarih çalışması ekibinde yer alır mısınız?“ önerisine "Elbette" diye karşılık veren Acar, saygıdeğer çalışmasını tam 17 yıldır, sabırla sürdürüyor.

Sözlü tarih çalışması bir akademisyenin önderliğinde başlamış. Bu çalışma, öğrencilerini mikro tarih çalışmalarına yönlendiren, aile tarihi yazmalarını isteyen Bahriye öğretmenin ilgisini çekmiş. Sözlü tarih çalışmasına olumlu yanıtı veren Bahriye Acar, okulun mezunlar derneği, aile birliği başkanı ile birlikte oluşturulan kurulda yer almış. Çalışmalara 1936 ve 1938 mezunu iki eski öğrenciyle söyleşerek, video kaydı yaparak başlanmış. 

Zaman içinde yavaş yavaş, çeşitli nedenlerle herkes ekipten çekilince bu işi sürdürmek Bahriye öğretmene kalmış. “Okulumuz anadolu lisesi olduğu için işimiz çok ağırdı, ancak görüşmelerimizde mezunlarımızın anlatıları öylesine değerliydi ki, bırakamadım” diyor Bahriye Acar, “Ben kayda geçirmesem, şimdi çoğu aramızda olmayan o değerli mezunlarımızın, Atatürk'le tanışmış öğrencilerin anıları da yok olup gidecekti. Şimdi tüm bu anılar kayda geçtiği için mutluyum” diye ekliyor. 

Çalışmada anlatılanların sadece İzmir Kız Lisesi’nin tarihi değil, İzmir'in, ülkemizin Cumhuriyet döneminin eğitim tarihinden bir kesit olduğunun altını çizen Bahriye öğretmen, kitabın hazırlık sürecinde söyleşileri yapmakla kalmamış, deşifreleri de gerçekleştirmiş. Okulda öğretmen arkadaşlarıyla birlikte ilk cumhuriyet balosunu düzenlemiş Bahriye Acar.  Bu balo daha sonra diğer okullara da dalga dalga yayılmış. Okulun Cumhuriyet temalı panoları yine onun çalışmaları arasında. Okulun eski mezunlarından edebiyat öğretmeni Yıldız Tokeri’yle birlikte 1 Şubat 2023 günü Anıtkabir’e gönüllü mezunların yaptığı “Atamıza İade-i Ziyaret” projesinin fikir annelerinden biri de Bahriye Hanım.

İdealist tarih öğretmeni Bahriye Acar, Atatürk'ün iki kez ziyaret ettiği bu tarihi okula ait anıları kitaba dönüştürmek üzere sistematik bir çalışma yürütmüş. 1936-1985 yılları arasında okulda eğitim gören öğrencilerin yanı sıra müdürler ve memurların anıları da yer almış çalışmada. Ancak hazırlık sürecinde kimi talihsizlikler de yaşamış Bahriye öğretmen. Ses kayıtlarının, deşifrelerin olduğu bilgisayarı çalınmış, okul yöneticilerine teslim ettiği CD'ler kaybolmuş. 90 kişiyle başladığı çalışmayı 75 kişiyle tamamlamış yaşadığı talihsizlikler nedeniyle. Emekli de olsa, okuldan ayrılsa da vazgeçmemiş çabasından, yılmadan sürdürmüş kitap çalışmasını. 

Şimdi çalışmalarını kendisine gönüllü destek veren okul mezunu bir editörle baskı aşamasına getirmeye çalışıyor Bahriye Acar. İzmir Kız Lisesi mezunu olmasa da öyle bağlı ki okulumuza, çabasından etkilenmemek mümkün değil. Bahriye öğretmenin en büyük hayali ise kentin bu çok önemli eğitim kurumunun kayda geçirdiği sözlü tarihinin prestijli bir yayınevinin desteğiyle bir an önce basılması. “Benim çalışmam bir başlangıç olsun, sözlü tarih çalışmalarında anlatılan anılar çok değerli bilgiler içeriyor, gelecek kuşaklara çok değerli bir miras ve armağan” diyor.

***

İzmirin ilk kız okullarından

İzmir Kız Lisesi, Cumhuriyet döneminde ülkemizde ve İzmir’de açılmış ilk kız okullarından biri. İzmir Kız Lisesi'nin tarihçesi aslında biraz daha eski. Logosunda kuruluş yılı 1923 yazsa da okul eğitiminin 1915 yılında açılan İzmir İnas İdadisi’yle başladığı biliniyor. Bugün Karataş'ta hizmet veren tarihi binaya gelene kadar Birinci Dünya Savaşı'nı, Yunan işgalini, sonrasında kurtuluş dönemini yaşayan öğrenciler bu süreçte eğitimlerini bir çok kez farklı okullarda sürdürmek zorunda kalmış. 

Okul, 1916-1917 ders yılı başında zamanın İtalyan Kız Mektebi binasında eğitim vermeye başlamış. Ardından bir süre Misaki Milli İlkokulu'nda eğitim verilmiş. 1919 yılında kent Yunanlılar tarafından işgal edilince okuldaki eğitim tamamen sona ermiş, İnas İdadisi kapatılmış. 1922 yılında işgalden kurtulan İzmir'de yöneticiler kısa sürede İzmir Kız Sultanisi'ni kurmuş. 

1922-1923 öğretim yılında hizmet vermeye başlayan Karataş'taki Ermeni aileye ait iki katlı köşk binası İzmir Kız Lisesi'nin temeli olarak görülmüş. Öğrenciler, okulun ilk müdürü Şehime Yunus yönetiminde eğitime başlamış. 1924-1925 ders yılında Maarif Bakanlığı "Sultani" denilen okulların adını lise olarak değiştirmiş. İzmir Kız Sultanisi de İzmir Kız Lisesi adını almış. O yıl mezun olan öğrencilerinin diplomalarında okulun adı “İzmir Kız Lisesi” diye yazılmış. 1926-1927 ders yılı başında öğrenci sayısının artmasının yeni bir binaya taşınma zorunluluğu getirdiği okulun yeni adresi Yunanlılar tarafından yapılan, ancak kullanamadan terk ettikleri Namık Kemal Lisesi binası olmuş. 

1936 yılı yazında okulları denetlemeye gelen Maarif Müfettişleri, İzmir Kız Lisesi binasının her yıl artmakta olan öğrenci sayısını karşılayamayacağını öngörmüş. Aynı yılın Ağustos ayında Karataş’taki Erkek Muallim Mektebi’nin Balıkesir’e taşınmasına ve bu binayı da İzmir Kız Lisesi’nin kullanmasına karar verilmiş. Öğrenci sayısının zamanla artması nedeniyle 1977-1978 yılında kademeli olarak orta okulu kapatılan okul, 1979-1980 yılında yalnız lise olarak eğitim vermeye başlamış.

87 yıldır tarihi binada

Okulun bugün hizmet verdiği tarihi binanın yapımına 1917 yılında başlanmış. İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından "Ticaret Sultanisi" olarak yaptırılan bina inşa edilirken, İzmir Kışlası'na bağlı ve geri hizmetlerde bulunan altı bine yakın asker çalıştırılmış. İşgal sırasında inşaat sürerken Yunanlıların el koyduğu, “doğudan gelen ışık” sloganıyla İyonya Üniversitesi olarak kullanmayı düşündüğü binada kütüphane, amfi, personel odaları, sınıflar ve laboratuvarlar oluşturulmuş. Kampüs alınındaki bugün müdür lojmanı olan kule biçimli binanın ise rasathane olarak kullanılması planlanmış.

İzmir'in kurtuluşundan sonra yapının yeniden Ticaret Okulu olarak kullanılması istense de Erkek Muallim Mektebi’nin kullanımına verilmiş. 1936 yılında ise Milli Eğitim Bakanlığı’nın aldığı kararla İzmir Kız Lisesi Karataş’taki bu binaya nakledilmiş. Okul 2000-2001 öğretim yılında ise erkek öğrencilerin eğitimine de açılmış. İzmir Kız Lisesi'nin korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı olarak tescilli tarihi binasında gururlandıran başarılarla verilen eğitim 87 yılı geride bırakmış.

Atatürk'ün ziyaretleri

Atatürk okul yaşamı boyunca iki kez ziyaret ediyor İzmir Kız Lisesi'ni. Gittiği kentlerde eğitim kurumlarını mutlaka ziyaret eden, öğrencilerle sohbet eden Atatürk okula ilk ziyaretini 13 Ekim 1925 günü Karataş'taki köşke yapıyor. Atatürk İzmir Kız Lisesi'ne ikinci ziyaretini ise 1 Şubat 1931 tarihinde gerçekleştiriyor. Okul Namık Kemal Lisesi'nin yangın yerindeki binasında eğitim veriyor o sıralar. Bu ziyarette okul merdivenlerinde sütunların önünde, hepimizin akıllarına kazınan o muhteşem, coşku dolu fotoğraf çekiliyor. Heyecanları aradan geçen 92 yılın ardından bugün bile hissedilen kız çocuklarının, öğretmenlerin arasında Atatürk'ün olduğu fotoğraf o günden en değerli hatıralardan biri olarak belleklerde yerini alıyor. 

***

Anı Odası için mezunlar bağış yapıyor

İzmir Kız Lisesi’nde okulun kuruluşunun 100. yılı nedeniyle bir “Anı Odası” hazırlanıyor. Okul yönetimi, odada okulun tarihçesini, belge, fotoğraf ve objelerle sergilemeyi planlıyor. Okulun eski dönemlerde kullanılan formaları da sergilenmek üzere yeniden diktiriliyor. 20 Mayıs'ta gerçekleşecek Lokma Günü'nde mezunların da okula ilişkin belge, döküman, objeleri getirmesi bekleniyor. Okulun tarih öğretmenlerinden Müfide Çetin, bu çalışmanın en değerli parçalarından birinin 1923-1924 yılına ait kayıt defteri olduğunu söylüyor. Dokunmaya kıyamadığımız “künye defteri” sadece İzmir Kız Lisesi tarihi için değil İzmir eğitim tarihi için de son derece değerli bir belge. Okulun 1985 yılında yaşanan yangından kurtulan en önemli belgelerinden biri bu defter aynı zamanda. Umarım tamamen elde yazılmış bu “Künye Defteri”, bir an önce dijital olarak kayda geçirilmiş, Türkçe'ye çevrilmiş. Ve bu defter İzmir Büyükşehir Belediyesi Ahmet Piriştina Kent Arşivi (APİKAM) gibi bir kurumun korumasında, dijital arşivde yerini alarak kentliyle ve araştırmacılarla paylaşılır.

Yararlanılan kaynaklar: 

• Yaşar Ürük - "İzmir'i İzmir Yapan Adlar" - Kent Kitaplığı
• Foto Resne'nin İzinde İzmir Hikayeleri - İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları
• Gazi'nin İzmir Günleri - Ahmet Gürel - Kent Kitaplığı
• İzmir’de Eğitim ve Eğitimciler (1850-1950) Doktora Tezi - Şadiye Tutsak
• Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İzmir’de Eğitim Yapıları - Doktora Tezi - Heval Şimşek Özel
• Bahriye Acar'ın izniyle İzmir Kız Lisesi Sözlü Tarihi kitabı çalışması