Dünyanın en eski açık hava çarşılarından, UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi'ndeki Kemeraltı'ındaki havralar 7. Heritage İstanbul Restorasyon, Arkeoloji, Müzecilik, Kütüphanecilik Teknolojileri Fuarı ve Konferansı'nda dünyanın en önemli kültürel miras uzmanlarına anlatılacak. İstanbul Lütfi Kırdar Uluslararası Kongre ve Sergi Sarayı'nda 3 - 5 Mayıs 2023 tarihleri arasında düzenlenecek fuar etkinlikleri kapsamında yapılacak “miras sohbetleri”nde İzmir'in kültürel zenginliği "Yahudi kültür mirası" tanıtılacak.

Kemeraltı’nın sahip olduğu kültür varlıklarından olan, en eskisi 17. Yüzyıl'a tarihlenen havraları ayağa kaldırmak ve geleceğe bir miras olarak taşıyabilmek için 14 yıldır sürdürülen çaba bir Avrupa Birliği projesi eklendi. İzmir Musevi Cemaati Vakfı ve Kentimiz İzmir Derneği paydaşlığında sürdürülen "İzmir Yahudi Kültür Mirası Projesi" kısa bir süre sonra tamamlanacak. 

Havralar bölgesi açık hava müzesi

Proje koordinatörü Nesim Bencoya ve proje asistanı turist rehber Tilda Koenka ile yüzyıllardır kentin tanıklığını yapan ve aynı zamanda proje ofisi olan Sinyora Sinagogu'nda bir araya geldik. Bencoya, 1 Ağustos 2020’de başlayan ve bu yılın Ağustos ayında tamamlanacak olan 36 ay süreli AB projesinin hem İzmir'e ve Kemeraltı'na büyük değer katacağını, bölgenin Agora ve Kadifekale rotasında çok değerli bir açık hava müzesine daha sahip olacağını söyledi. 

Avrupa’nın en büyük kültürel ve doğal miras fuarlarından biri olan Heritage İstanbul Fuarı'nda bu önemli projeyi ve yapılan çalışmaları anlatacaklarını belirten Nesim Bencoya, dünyada eşi benzeri olmayan yapısıyla dikkat çeken havraların İzmir'in tanıtımında çok değerli bir hikaye olduğunu dile getirdi. Bencoya, İzmir Tarihi Kent Merkezi Havralar Bölgesi'nde yer alan, ancak metruk hale dönüşmüş Hevra ve Foresteros sinagoglarının restorasyon projelerinin de tamamlanmak üzere olduğunu anlattı.

Restorasyon projesi onaylandığında uygulama aşamasına geçileceğini, bunun için ciddi bir fon araştırmasına başlandığını söyleyen Nesim Bencoya, “Dokuz sinagogun tamamı gerçekten bir kültür mirası ve İzmir'in en önemli hikayelerinden bir çoğunu barındırıyor. Sadece Yahudi cemaati için değil kent için de böyle" dedi. Bencoya, proje kapsamında hazırlanan "İzmir Sefarad Hikâyeleri", "İzmir Sefarad Kadınları", "İzmir’de Yahudi Basını" ve "Geleneksel Sinagog Tekstilleri" gibi konularda hazırlanan dört kitabın da yakında kent belleğinde yerini alacağını belirtti.

İzmir Sefarad Festivali'ni kucakladı

Bölgede ziyarete açık yedi sinagogda çok sayıda kültürel etkinlik, çalıştay, sergi, müzik dinletisi, kitap tanıtım etkinliği gerçekleştiğini anlatan Nesim Bencoya, kentin marka festivallerinden birine dönen Sefarad Kültür Festivali'nin 14 yıldır süren bu çalışmanın en önemli çıktılarından biri olduğunu anımsattı. Bencoya, “Önümüzdeki yıl festivalde İzmirliler için çok özel sürprizlerimiz olacak. Yurt dışından katılımı daha da artıracağız, tiyatral etkinlikler de olacak” dedi.

Eski Yahudi Mahallesi döneminden kalan ve dünyada sadece İzmir'e özgü olan Sefarad Yahudileri’nin boyozu, sübyesinin kültürel miras olarak hala yaşatıldığını belirten Nesim Bencoya, “Bunların sadece festival sırasında değil, her zaman İzmir'de bulunabilen, kentle özdeşleşmiş lezzetler olması kentimiz için büyük bir zenginlik" diye ekledi.

Her gün bir ziyaretçi grubu var

“Sefarad Kültür Festivali'nin gerçekleştirildiği alan Kemeraltı'nda en çok etkinlik yapılan, en hareketli alanlardan biri" diyen turist rehberi Tilda Koenka ise artık bölgede yıl boyunca hemen her gün ziyaretçilerin bulunduğuna dikkat çekti. "Festivalde binlerce İzmirli hem sinagogları ziyaret ediyor hem de düzenlenen Sefarad kültürüyle ilgili müzik, dans, tadım etkinliklerine katılıyor. Ancak daha sevindirici olan artık hemen her gün bir ziyaretçi grubunu ağırlıyoruz bu bölgede” diyen Koenka, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Kimi gün üç kişi kimi gün 20 ziyaretçi geliyor bölgeye. Özellikle Covid öncesine kıyasla bölgeye gelen ziyaretçi sasıyında ciddi yükseliş var. 2019'a oranla yüzde 70 dolayında bir ziyaretçi artışı var diyebiliriz. Kimisi kültür, kimisi din turizmi kapsamında, buraya dünyanın çok farklı kentlerinden gelen ziyaretçiler geziyor. Oranlar yükselirken sayının da artması en büyük dileğimiz. İzmir'e gelen turist sayısıyla paralel sonuçta ziyaretçi sayısı. Gelen kişilerin bu bölgeden çıkarken Havra Sokağı'nda yaptığı alışverişe tanık oluyoruz ya da Kemeraltı'nın renkli sokaklarına dalıyorlar grup olarak."

İzmir Yahudi Kültür Mirası Projesi Koordinatörü Nesim Bencoya tüm havraları kapsayan ziyaretçi merkezi projesi tamamlandığında, bölgenin tam anlamıyla açık hava müzesine dönüşeceğini dile getirdi. Bugün için havraları gezmek isteyen kişilere bir turizm acentası aracılığıyla hizmet verebildiklerini belirten Bencoya yeni başladıkları “dijital kültür turu” programına ilişkin ise şu bilgileri verdi:

"Ziyaretçi merkezi projemiz tamamlandığında ziyaretçilere Sefarad kültür mirası deneyimi yaşayacakları bir alan sunacağız. Giriş Havra Sinagogu'ndan başlayacak. Bitişik sinagoglar, geçişler ve Havra Sokağı'nı içine alan bir rota. Sefarad kültürünün, lezzetlerinin deneyimleneceği, Sefarad müziğinin dinlenebileceği bir alan. Rota Karataş'a da uzanacak. Havraların geçirdiği mimari süreçleri, hikayelerini, yaşananları, burada yaşanan olayları anlatıyoruz. Bölgeyi rehbersiz gezen ziyaretçilerimiz için de yakın zamanda başlattığımız bir uygulamamız var. Projemizi https://j-story.org/experiences/izmir-jewish-quarter alan adlı web sitesinde, beş farklı dilde anlatıyoruz. İstanbul Heritage Fuarı'nda söz edeceğimiz projemizin detayları ise www.izmirjh.com alan adındaki web sitemizde yer alıyor."

Yaptıkları çalışmanın kentin kültür mirası turizmini harekete geçiren çok değerli bir çalışma olduğuna değinen Nesim Bencoya, sözlerini şöyle tamamlıyor:

"Rahmetli Sami Azar ile birlikte Ziyaret Merkezi projemize başlayalı ondört yıl oldu, ardından üç yıl önce de AB projesi başladı. Dünyadaki tüm eski kent merkezleri bizim bölgemiz gibi, buralarda soylulaştırma olmadan, olduğu gibi koruyarak ama iyileştirerek bir takım düzenlemeler yapılmalı. Havra Sokağı havralarıyla bir bütün, sesleri renkleriyle bölgenin en önemli parçası. Hep şunu örnek veriyorum: Çekya’da Prag Jewish Museum Aşkenaz Yahudiliği'nin merkezi konumunda. Yıllık ziyaretçi sayısı 750 bin kişi. İzmir de geçmişten gelen nitelikleri ile dünyanın Sefarad Yahudiliği merkezi olacak. Ziyaret merkezi projemiz tamamlandığında hem Kemeraltı kazanacak hem de İzmir."

•••

Siren Bora'dan yeni kitap:"Çöküşten Yükselişe İzmir Yahudileri"

Batı Anadolu Yahudileri konusunda yayımlanan kitaplarıyla dikkat çeken Tarihçi Siren Bora "Çöküşten Yükselişe İzmir Yahudileri" adını taşıyan son kitabını 3 Mayıs 2023 Çarşamba günü imzalayacak. Siren Bora imza öncesi İzmir Kent Kitaplığı’ndan çıkan kitaba ilişkin bir söyleşi de gerçekleştirecek. Saat 18.30'daki söyleşi ve imza etkinliği Havra Sokağı’nda yer alan Etz Hayim Sinagogu'nda yapılacak. Kitap İzmir’de Yahudi Cemaati’nin hem dini lideri hem de yöneticisi konumunda bulunan ve önemli bir din adamı olan Rav Hayim Palaçi’yi anlatıyor.