İzmir kent turizmine büyük katkı sağlaması beklenen "Alsancak Tekel İzmir Kültür Sanat Fabrikası" açılışı için gün sayıyor. Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’un "İzmir’de kültür ve sanatın yeni cazibe merkezi olacak olan tarihi fabrikada artık sona geldik” diyerek sosyal medya hesabından 29 Nisan'da açılacağını duyurduğu alanda çalışmalar hızla sürüyor.

Kültür ve Turizm Bakanlığı, Alsancak’taki eski İzmir Tekel Sigara Fabrikası’nın “Ege Uygarlıkları Müze Kompleksi” olarak değerlendirilmesini 2017 yılı yatırım programına almıştı. İş kapsamında hazırlanan rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri İzmir 1 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nca onaylanmıştı. 

Eski sigara fabrikasının kültür-sanat kompleksine dönüşümü öngörülürken alanda yer alacak müzenin teşhir tanzim projelerine yönelik çalışmaların tamamlanmasının ardından uygulamaya yönelik çalışmaların başlayacağı duyurulmuştu. Çalışmaların başladığı alanda incelemelerde bulunan Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, bu tarz projelerle İzmir’in dünya kentleriyle yarışta avantaj elde edebileceğini vurgulamıştı.

Bakan Ersoy, 8 Nisan 2023 günü Twitter hesabından yaptığı açıklamada "İzmir’de kültür ve sanatın yeni cazibe merkezi olacak olan tarihî fabrikada artık sona geldik. 29 Nisan'da buluşmak üzere" dedi. Ersoy’un bu açıklamasının ardından Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın "Alsancak Tekel İzmir Kültür Sanat Fabrikası" olarak adını duyurduğu kültür kompleksinde çalışmalar hız kazandı.

"Ege Uygarlıkları Müzesi"nden "Kültür Sanat Fabrikası"na

Uzun yıllar Tekel Sigara Fabrikası olarak kullanılan kompleks, İzmir'in en önemli endüstri mirası yapılarından biri olarak tanımlanıyor. 139 yaşındaki kompleksin açılışının 29 Nisan 2023 Cumartesi gününe yetiştirilebilmesi için bir yandan binalarda sergilenecek eserler taşınıp yerleştirilirken bir yandan bahçe düzenlemesi tamamlanıyor.

12 binanın yer aldığı, yaklaşık 20 bin metrekarelik kompleksin içinde görkemli bir müze yapısı, kütüphane ve okuma salonu, sanat atölyeleri, dinlenme mekanları düzenleniyor. Kompleksin en önemli yapılarından biri kent turizmine büyük hareketlilik getirmesi beklenen müze binası olacak. 

Zeminle beraber iki katlı müze binasında 2019 yılında onarım için kapatılan Varyant'taki Etnoğrafya Müzesi'ndeki eserlerin yanı sıra İzmir Arkeoloji Müzesi'nden kimi eserler yer alacak. Kültürpark'taki Tarih ve Sanat Müzesi'ndeki Taş Eserler, Arkeoloji Müzesi'nde sergilenen kıymetli eserler ve hazine salonu burada da ziyaretçilerle buluşacak. 

Alsancak Tekel İzmir Kültür Sanat Fabrikası’ndaki müze binası, 95 yılı geride bırakan, depolarındaki eserlerin sergilenenden daha fazla olduğu bilinen İzmir Arkeoloji Müzesi'nin butik bir şubesi gibi hizmet verecek. İzmir Restorasyon ve Konservasyon Bölge Müdürlüğü'nün de katkılarıyla yaklaşık bir aydan bu yana taşınma hazırlığının sürdüğü İzmir Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi'nden getirilen 6 bin parça eserin yapıda sergilenmesi öngörülüyor. 

Müze binasında İzmir'in işgali ve kurtuluşu temsil eden heykel ve objelerin yer aldığı özel bir bölüm, yer döşemelerinde karosimanların bulunduğu temsili bir İzmir evi de ziyaretçiler için hazırlanıyor.

Son teknolojiyle hazırlanan müzenin vitrinlerinde iklimlendirme sistemleri kurulurken, aydınlatma sistemleri ise eserlere zarar vermeyecek şekilde hazırlanmış. Bina depreme karşı güçlendirilirken eserler de deprem olasılığı dikkate alınarak sabitlenmiş.

Kültür kompleksinde İzmir depreminde zarar gören Resim Heykel Müzesi için bir bina ayrılmış durumda. Tüm binaların engelli dostu olarak tasarlandığı komplekste ziyaretçiler için asansörler de yer alıyor.

Atatürk İhtisas Kütüphanesi de olacak

Alsancak Tekel İzmir Kültür Sanat Fabrikası'nda oluşturulan kütüphane müzeden sonraki bir diğer çekim alanı. Mekan Atatürk İl Halk Kütüphanesi'ne bağlı Alsancak Halk Kütüphanesi Şubesi olarak hizmet verecek. 2 bin metrekarelik alanı kapsayan, 500 kişi kapasiteli alanda Atatürk İhtisas Kütüphanesi, Çocuk Kütüphanesi ve Müzik Kütüphanesi yer alacak. 

Çocuk kütüphanesinde 3-6 yaş ile 7-12 yaş gurubu için ayrı bölümler hazırlanırken, kütüphanede düzenli etkinlikler yapılacak. Kütüphane binasında işitme ve görme engelliler için özel bir bölüm de yer alacak. Nadir kitaplar dışında kütüphaneden ödünç kitap da alınabilecek.

Müzik Kütüphanesi ise İzmir Devlet Türk Dünyası Dans ve Müzik Topluluğu'ndan emekli müzisyen, koleksiyoner Ümit Yazıcı'nın bağışladığı müzik kitaplığı, yazma ve matbu eserler, nota, afiş, fotoğraf ve Türk müziğine ait objelerden oluşacak. 

Alsancak kültür sanat bölgesi oluyor

İzmir Kültür Sanat Fabrikası'nın müzeleri, kütüphaneleri, sanat atölyeleri, açık hava konserleri ve sinema gösterimleriyle kısa sürede son yıllarda büyük ilgi gören kültür turlarının da önemli bir durağı haline geleceği belirtiliyor. Kentin merkezinde, önünden tramvay hattının geçtiği Alsancak Tekel İzmir Kültür Sanat Fabrikası son derece önemli konumda bulunuyor. 

Alsancak Tren Garı’nın yanıbaşında, Alsancak Limanı’na birkaç yüz metre uzaklıktaki kültür kompleksinin çevresinde Devlet Demiryolları Müzesi, özgün Türk çalgılarının sergilendiği MÜZİKSEV, Neşe ve Karikatür Müzesi, Mask Müzesi, Yaşar Resim Müzesi ve Sanat Galerisi ile kısa bir süre sonra hizmete girmesi planlanan özel müze kapsamındaki Selçuk Yaşar Müzesi bulunuyor. 29 Nisan tarihinde açılacağı duyurulan Sanat Fabrikası'yla Alsancak'ın da İzmir'in en önemli kültür sanat bölgesi haline geleceği belirtiliyor.

•••

Umarım unutulmazlar

Baş döndürücü büyüklüğü, aydınlık ve ferah yüksek tavanlı mekanlarıyla, insanı adımını attığı ilk andan başlayarak etkileyen Alsancak Tekel İzmir Kültür Sanat Fabrikası, İzmir'in uzun yıllardır hak ettiği bir kültür sanat kompleksi. 2004 yılında kapatılan ve çok uzun süre adeta kaderine terk edilen mekan, restorasyon, renovasyon ve yeniden inşa çalışmalarıyla, 139 yaşında bir delikanlıya dönüşmüş. 

Alsancak'ta Fransız sermayeli şirket Tütün Rejisi’nin kurulduğu (Régie Co-Intéressée Des Tabacs De L’empire Ottoman) 1884 ya da 1886 yılında inşa edildiği (1) tahmin edilen Fabrika'nın duvarlarında bulunan resim ve haritalar da korunmuş. Tütünün Türkiye'de yetiştiği yerlerin haritası ve tütün işleyen kadınların resmedildiği duvar resimleri binalarda yerini almış. TEKEL'in belleklerimizde yerini alan logosu da kültür kompleksinin farklı yerlerinde korunmuş.

“Hikayesi olan bir sanat mekanı” olarak tanıtılan, İzmir'in kültür yaşamında yerini almaya hazırlanan ve çalışmaların hızla sürdüğü alandan ayrılırken iki dileğim oldu: Müzeyi hazırlayanların bu kentin, bölgemizin kültür mirasının bu günlere ulaşmasını sağlayan 95 yaşındaki Arkeoloji Müzesi’nin ilk kurucuları Aziz Ogan ve Selahattin Kantar’ın, Osman Bayatlı, Ekrem Akurgal, Kenan Erim, Şükrü Tül ve Şadan Gökovalı gibi isimlerin unutulmaması, kentlilere gelecek kuşaklara tanıtılmaları. 

Ve elbette tütün işçileri… Bu fabrikada alın teriyle çalışan Tekel Sigara Fabrikası işçilerinin, fabrikanın ana giriş kapısındaki tütün desenli demir kapıdan başlayarak bu alanın içinde tütünün, Reji'nin acı veren hikayesinin yer alacağı bir daimi serginin yer alması.  Kentin kültürüne ve ekonomisine emek veren insanların hikayesini de bu etkileyici alanda görebilmeyi dilerim.

(1) İzmir’i İzmir Yapan Adlar – Kent Sözlüğü – Yaşar Ürük

[Fotoğraflar: Hüseyin Erciyas]