İzmir Arkeoloji Müzesi kurucusu Aziz Ogan'ın kişisel koleksiyonu önemli belgeler içeriyor

Boğaziçi Üniversitesi Arşiv ve Dökümantasyon Merkezi'nin dijital arşivinde yer alan Aziz Ogan Koleksiyonu İzmir Arkeoloji Müzesi'nin 95 yıllık kuruluş öyküsüne de ışık tutuyor. Ogan'ın kişisel arşivindeki cam negatifler, fotoğraflar, bilgi ve belgeler adeta 95 yıllık müzenin terekesi niteliğinde. 

Kapılar semtindeki Aya Vukla Kilisesi'nde "İzmir Asarı Atika Müzesi" (Eski Eserler Müzesi) kapılarını 15 Şubat 1927 tarihinde açmış. 1943 yılında "İzmir Arkeoloji Müzesi" adını alan müzedeki eserlerin bir kısmı 1951 yılında Kültürpark'ta bulunan Milli Eğitim Pavyonu'na taşınmış. Müze, 11 Şubat 1984 günü Konak semtinde Bahribaba Parkı içindeki bugünkü yerinde hizmete girmiş. 

Ülkemizin ilk arkeologlarından Aziz Ogan, İzmir Arkeoloji Müzesi'nin yanı sıra Efes ve Bergama müzelerinin de kurucu müdürü olmuş. Daha sonra İstanbul Arkeoloji Müzesi Müdürlüğü'ne atanan Ogan yıllar içinde zengin bir koleksiyon oluşturmuş. Aziz Ogan'ın kişisel koleksiyonu 95 yıllık müzenin kuruluş sırasındaki çalışmaları belgelemek adına büyük önem taşıyor.

İlk kadın arkeolog Dr. Jale İnan'ın babası da olan Aziz Ogan'ın kişisel arşivi, torunu Makine Mühendisi Hüseyin İnan tarafından 2003 yılında Prof. Dr. Edhem Eldem aracılığıyla Boğaziçi Üniversitesi'ne bağışlanmış. İnan, dedesi Aziz Ogan'ın belgelerinin dijital arşivde yayınlanmasının çok değerli olduğunu, dünyanın her yerinden bilim insanlarının bu arşivden yararlanabildiğini söylüyor. Dedesi vefat ettiğinde 11 yaşında olan ve bugün yaşamını İstanbul'da sürdüren Hüseyin İnan, Aziz Ogan'ın çalışmalarını anlatmaktan mutluluk duyuyor.

"Dilerim İzmir Arkeoloji Müzesi ve İzmir'de belediyenin ilgili birimleri bu belgeleri bu arşivden indirerek yedekler, kendi kurum belleğinde de saklar" diyen Hüseyin İnan, sözlerini şöyle sürdürüyor:

"Buradaki eşsiz bilgiler, düzenlenecek sergilerle ya da yayımlanacak kitaplarla gelecek kuşaklara aktarır. Savaştan çıkmış bir ülkenin, yanmış yıkılmış bir kentinde bir müze kurmaya çalışmak, arkeolojik çalışmaları zorlukla sürdürmek, çekilen zahmet bu belgelerde açıkça görülüyor. Dedem Aziz Ogan'ın ve arkadaşlarının İzmir Arkeoloji Müzesi için yaptığı çalışmaları anlatmak adına yapılacak tüm çalışmalara gönüllü olarak katılmak isterim."

Aziz Ogan koleksiyonundaki İzmir arkeolojik mirası

Arkeolog Aziz Ogan dijital arşivi, 1920’li yıllardan başlayarak Türkiye'de arkeoloji ve müzeciliğin gelişimini düzenli olarak tutulmuş belgelerle, bir bütün olarak anlatması açısından da önemli. Kişisel koleksiyonun en önemli bölümünü Ogan’ın İzmir Asarı Atika Müzesi Müdürlüğü dönemindeki çalışmalar oluşturuyor. Aziz Ogan'ın İzmir'in yanı sıra kuruluşunda görev aldığı Efes ve Bergama müzelerine dönük yazışmalar, kazı çalışmaları, bu müzelere ilişkin raporlar, gazete kupürleri ve belki ilk kez görüntülenmiş fotoğraflar burada yer alıyor. 

Koleksiyona "digitalarchive.boun.edu.tr" adresinden erişilebiliyor. Dijital arşivde aynı zamanda "Aziz Ogan: Kültürel ve Tarihsel Hazinelerin İzinde Bir Arkeolog ve Müzeci" adını taşıyan daimi bir dijital sergi de izlenebiliyor. Bu sergiye de http://bogaziciarsivleri.boun.edu.tr/sergi/ogan.php adresinden erişilebiliyor. Aziz Ogan'ın koleksiyonu "Biyografi", "İzmir dönemi" ve "İstanbul dönemi" olmak üzere üç bölümden oluşuyor. Arşivdeki yazışmaların neredeyse tamamı Osmanlıca olsa da, kızı Jale İnan'n örneğin Bergama'daki "Mezbah Firizleri"ne ilişkin el yazısıyla kaleme aldığı tanıtım notları Türkçe.

Ogan'ın İzmir'de asarı atika müfettişliği yaptığı dönemden yazışmalar, belgeler, Bergama ve Efes Müzelerine ilişkin, Sart, Didim harabeleriyle ilgili hafriyat raporları, çıkartılan eser listeleri, yapılan harcamaların dökümleri, harabe bekçilerinden gelen notlar, iletilen sıkıntılar, krokiler, İzmir çevresi ve Anadolu müzelerine ilişkin bilgiler, fotoğraf ve yazışmalar görülebiliyor. Ogan'ın Bergama Müzesi Müdürü Osman Bayatlı ve müzenin kendisindeki sonraki müdürü Selahattin Kantar ile yaptığı yazışmalar da arşivde yer alıyor.

Koleksiyonun en özel bölümü hiç kuşkusuz fotoğraflar bölümü. Fotoğrafçılığa ilgisiyle de bilinen Aziz Ogan'ın portrelerinin yanı sıra İzmir Arkeoloji Müzesi fotoğrafları, çeşitli yerlerden İzmir Müzesi'ne getirilen eserler, İzmir Asari Atika Müzesi'ndeki heykel başlarının yazıtların envanter fotoğrafları, Türk Ressamlar Cemiyeti'nin sergilerinden görüntüler, Efes, Laodikeia, Milet, Didim harabelerinden fotoğraflar, Side, Perge, Murtuna, Termessos, Aspendos fotoğrafları bu bölümde yer alıyor. Ayrıca İzmir kent merkezinden çektiği Güzelyalı, Kadifekale, Kızlar Ağası Hanı, Kemeraltı'ndaki hanların ve camilerin fotoğrafları da birer belge niteliğinde. Fotoğrafların bir kısmında İzmir'in ünlü fotoğrafçısı "Foto Resne" imzası da dikkat çekiyor. 

Arşivde Aziz Ogan’ın "İstanbul dönemi" ise 1931-1954 yılları arasında İstanbul Müzeleri Umum Müdürlüğü ve Eski Eserler Koruma Kurulu Başkanlığı yaptığı sıradaki yazışmaları, İstanbul Arkeoloji Müzeleri, İstanbul çeşmeleri ve Kariye, Aya İrini Kilisesi gibi Bizans Kiliseleri hakkındaki rehber, yayın ve çalışma notlarından oluşuyor.