Sevinç Meydanı’nda yer alan Turgutlu Kent Müzesi, 1927-1928 yıllarında inşa edilen Üzümcü Konağı’nda hayata geçirilmiş. 2017 yılında Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’da milli kurtuluş mücadelemizi başlattığı günün yıldönümü olan 19 Mayıs Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı’nda hizmete açılmış. 

Bodrum, birinci ve ikinci katlardan oluşan müzede işgal günlerinin ve yangın sürecinin anlatıldığı, görsel ve işitsel öğeler yer alıyor. Etkinlik salonunda ve müze bahçesinde konferans ve sohbetler düzenleniyor. Müze eski eserleri sergilemek yanında Turgutlu kültürü ve tarihi ile ilgili yapılacak çalışmaların da merkezi haline gelmiş. 

Geçtiğimiz günlerde Turgutlu Kent Müzesi Sorumlusu Mehmet Gökyayla, Turgutlu Belediyesi Kültür Yayınları tarafından basılan dört kitap gönderdi. Kitapların isimleri bile yapılan çalışmaların ne kadar önemli olduklarını gösteriyordu.

“Güzel Kasaba’nın tabii hazineleri ve iktisadi vaziyeti” isimli kitap, İzmir Ticaret ve Sanayi Odası mecmuasında 1931’de yayınlanmış, günümüz Türkçesine Mehmet Gökyayla tarafından çevrilmiş. 1930’lu yıllarda Ticaret ve Sanayi Odası gibi Halkevleri'nin de yerel tarih çalışmalarına büyük katkıları olmuş. Manisa Halkevi'nin kitaplarını yayınladığı Çağatay Uluçay ve İbrahim Gökçen Manisa tarihinin unutulmazları arasında.

“Turgutlu’nun kaybolan mezarlıkları” isimli kitap da Mehmet Gökyayla tarafından hazırlanmış. Mezarlıklar ve mezar taşları tarihin sessiz tanıkları ve milletlerin tapu belgeleridir. Mehmet Gökyayla’nın, kaybolan mezarlıkları yazması bu nedenle çok önemlidir. 

“Milli Mücadele döneminde Turgutlu” isimli kitap, Mehmet Gökyayla, Rabia Akgüvenç ve Hasancan Eralaca tarafından kaleme alınmış. Turgutlu 29 Mayıs 1919 - 07 Eylül 1922 tarihleri arasında Yunanlılar tarafından işgal edilmişti. Yunan ordusu çekilirken Turgutlu’yu ateşe vermiş, 04 - 07 Eylül 1922 günleri arasında kentin büyük kısmı yok olmuştu. 

Kitapta 29 Mayıs 1919’daki Yunan işgaline halkın direniş göstermemesi de irdeleniyor. Ben de 2006 yılında basılan “Sancaklı Yörükleri” kitabımda bu konu üzerinde durmuştum. Köylerde direniş olmamasının nedenini araştırmış, korkunç bir gerçekle karşılaşmıştım. 

Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı'nda Yemen ve Libya çöllerinden Galiçya’ya (Ukrayna-Lviv) kadar uzanan bir bölgede savaşmış, buralara eli silah tutan vatandaşlarını göndermişti. Bazı köylerde erkek kalmamıştı. İzmir-Menderes yakınlarındaki Sancaklı Köyünün tüm erkekleri çeşitli cephelerde yaralanmış, şehit olmuş veya esir kamplarına sürülmüşlerdi. Köylerde düşmana direnecek kimse kalmamıştı. Toprak işlenemediğinden köydekiler bir de açlıkla karşı karşıya kalmışlardı. 

Sancaklı Çambel köyünden Efe Süleyman 17 yaşında direnişe katılmış, Turgutlu’da dilenci kıyafetinde bilgi toplamış, Bozdağ ve Armutlu’da Yunanlılar'a yapılan baskınlara katılmıştı. Direnişe destek vermeyen bazı zengin kişilerden zorla para ve erzak aldığı gerekçesiyle, Cumhuriyet döneminde mahkemeye verilmiş, Turgutlu’da hapis yatmıştı. Savunmasında “Köylünün ve efelerin aç olduğunu” belirtmiş, “Dağda tarım yapıp, hayvan mı besleyecektik?” demişti. 

“Turgutlu’nun kaybolan köyleri” isimli kitabı Hasancan Eralaca hazırlamış. Kitaptaki birçok köy yok olmuş, birçoğu da mahalle haline getirildiği için yok olmakla karşı karşıya. Bu tür kayıtlar çok önem taşıyor. Kitapta adı geçen (Sancaklı Yörükleri çalışmamda da yer bulan) Sancaklı İğdecik, Sancaklı Bozköy, Karaoğlanlı, Çobanisa köylerinin de sadece isimleri kalmak üzere. Hasancan Eralaca’nın bölgedeki mezar taşlarını okuyup, kayıt altına alması da sevindiricidir. 

1984’de belediye başkanı olup, Turgutlu Belediye Kütüphanesi'ni kuran Mehmet Tüzel Gökyayla’nın önderliğinde başlayan Turgutlu tarihi araştırmaları Belediye Başkanı Çetin Akın’ın destekleriyle devam ediyor. Turgutlu Kent Müzesi, yukarıda sözünü ettiğimiz kitapları ve daha birçoklarını okuyucusuyla buluşturmak için bekliyor.